Ngưu bàng đã được sử dụng từ thời xa xưa để chữa nhiều vấn đề sức khỏe, như làm dịu đau, kiểm soát viêm nhiễm, và cải thiện sức kháng của cơ thể.
Trong Thuốc Nam Triệu Hòa, chúng tôi sẽ giúp bạn khám phá sâu hơn về loại cây này thông qua bài viết dưới đây. Bài viết sẽ trình bày các tính năng, công dụng, và cách sử dụng của ngưu bàng, giúp bạn hiểu rõ hơn về giá trị của loại cây này trong y học cổ truyền.
Giới thiệu chung về ngưu bàng
Ngưu bàng là một loại cây thân thảo, sống lâu năm, thuộc họ Cúc. Cây có nguồn gốc từ châu Âu và châu Á, được trồng nhiều ở Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản,…
Nguồn gốc – Phân bố
Ngưu bàng có nguồn gốc từ châu Âu và châu Á, được trồng nhiều ở các vùng ôn đới và cận nhiệt đới. Ở Việt Nam, ngưu bàng được trồng nhiều ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung.
Ngưu bàng ưa đất ẩm, tơi xốp, có nhiều mùn. Cây sinh trưởng tốt ở nhiệt độ từ 15-25 độ C.
Đặc điểm hình thái
- Cây cao từ 1-2m, thân có lông trắng.
- Lá to, hình tim, mọc so le, mặt dưới có lông trắng.
- Hoa màu tím nhạt, mọc thành cụm ở đầu cành.
- Quả hình cầu, màu nâu, có gai.
Phân loại ngưu bàng
Có hai loại ngưu bàng chính là ngưu bàng trắng và ngưu bàng đen.
- Ngưu bàng trắng: Cây có thân và lá màu xanh nhạt, củ có màu trắng ngà.
- Ngưu bàng đen: Cây có thân và lá màu xanh thẫm, củ có màu đen sẫm.
Thu hái, chế biến
- Thu hái: Rễ ngưu bàng có thể thu hoạch vào mùa thu năm đầu hoặc mùa xuân năm thứ hai.
- Chế biến: Rễ ngưu bàng sau khi thu hoạch được rửa sạch, cắt bỏ phần rễ con, thái lát mỏng và phơi khô hoặc sấy khô.
- Bảo quản: Rễ ngưu bàng khô được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát.
Xem thêm: Nguyên nhân và giải pháp chữa bệnh trĩ
Thành phần hóa học của ngưu bàng
Ngưu bàng là một loại cây có nhiều giá trị, bao gồm cả giá trị thực phẩm và giá trị dược liệu. Rễ ngưu bàng là phần có giá trị nhất, được sử dụng làm thực phẩm và làm thuốc. Rễ ngưu bàng chứa nhiều chất dinh dưỡng, bao gồm:
- Carbohydrate: Carbohydrate là thành phần chính của rễ ngưu bàng, chiếm khoảng 70% trọng lượng. Carbohydrate trong rễ ngưu bàng chủ yếu là tinh bột, đường và chất xơ.
- Protein: Protein trong rễ ngưu bàng chiếm khoảng 10% trọng lượng. Protein trong rễ ngưu bàng chủ yếu là protein thực vật.
- Chất xơ: Chất xơ trong rễ ngưu bàng chiếm khoảng 15% trọng lượng. Chất xơ trong rễ ngưu bàng là chất xơ hòa tan và chất xơ không hòa tan.
- Vitamin: Rễ ngưu bàng chứa nhiều vitamin, bao gồm vitamin C, vitamin B1, vitamin B2, vitamin B6, vitamin E,…
- Khoáng chất: Rễ ngưu bàng chứa nhiều khoáng chất, bao gồm sắt, canxi, kali, magie, photpho,…
Ngoài ra, rễ ngưu bàng còn chứa một số chất khác, như:
- Inulin: Inulin là một loại chất xơ hòa tan có tác dụng tăng cường tiêu hóa và giảm cholesterol.
- Arctiin: Arctiin là một loại chất chống oxy hóa có tác dụng bảo vệ tế bào khỏi tác hại của các gốc tự do.
- Rutnin: Rutnin là một loại chất chống oxy hóa có tác dụng tăng cường sức đề kháng.
Xem thêm: Cây Lạc Tiên – Giải Pháp Hiệu Quả Cho Mất Ngủ, Căng Thẳng, Lo Âu
Công dụng của ngưu bàng làm thực phẩm
- Giàu chất xơ: Rễ ngưu bàng là một nguồn chất xơ tuyệt vời, giúp tăng cường tiêu hóa và giảm táo bón.
- Chứa nhiều vitamin và khoáng chất: Rễ ngưu bàng chứa nhiều vitamin và khoáng chất, bao gồm vitamin C, vitamin B, sắt, canxi, kali,…
- Có vị ngọt, giòn, hơi hăng: Rễ ngưu bàng có vị ngọt, giòn, hơi hăng, có thể được chế biến thành nhiều món ăn khác nhau, như canh, xào, luộc, salad,…
Công dụng của ngưu bàng trong y học cổ truyền
Bài thuốc chữa mẩn ngứa, mụn nhọt
Ngưu bàng có tính mát, vị ngọt, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, sát trùng, tiêu viêm. Do đó, ngưu bàng được sử dụng để chữa các bệnh ngoài da như mẩn ngứa, mụn nhọt, nấm da, hắc lào, chàm,…
Cách dùng:
- Giã lá ngưu bàng tươi đắp vào các vùng da bị mụn, nhọt, áp xe, vết côn trùng cắn.
- Nấu rễ ngưu bàng tươi lấy nước để rửa vết thương hay những vùng da bị nấm, hắc lào, chàm.
- 10 lá ngưu bàng tươi ngâm với 100ml rượu, sau 1 tuần, dùng rượu ngâm dùng để bôi vào những nơi bị ngứa.
- Hãm trà hạt ngưu bàng, lấy nước trà rửa mặt để trị mụn trứng cá.
Liều dùng:
- Giã lá ngưu bàng tươi đắp: đắp mỗi ngày 2-3 lần.
- Nấu rễ ngưu bàng tươi lấy nước: rửa vết thương hoặc vùng da bị nấm, hắc lào, chàm mỗi ngày 2-3 lần.
- 10 lá ngưu bàng tươi ngâm với 100ml rượu: dùng rượu ngâm bôi vào những nơi bị ngứa mỗi ngày 2-3 lần.
- Hãm trà hạt ngưu bàng: rửa mặt mỗi ngày 2-3 lần.
Bài thuốc chữa viêm họng, viêm amidan, viêm tuyến nước bọt, sởi, thủy đậu
Ngưu bàng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, sát trùng. Do đó, ngưu bàng được sử dụng để chữa các bệnh viêm họng, viêm amidan, viêm tuyến nước bọt, sởi, thủy đậu.
Cách dùng: 30g rễ ngưu bàng, 100ml nước, lượng gạo vừa phải. Nấu cháo. Khi cháo chín cho nước cốt ngưu bàng vào. Sôi lại. Ngày ăn 2 lần, ăn trong 5-7 ngày.
Liều dùng: 30g rễ ngưu bàng, 100ml nước, lượng gạo vừa phải: ăn mỗi ngày 2 lần, ăn trong 5-7 ngày.
Bài thuốc chữa viêm nha chu
Ngưu bàng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, sát trùng. Do đó, ngưu bàng được sử dụng để chữa viêm nha chu.
Cách dùng: 5-10g lá hoặc rễ ngưu bàng nấu với 200ml nước còn 100ml, súc miệng chữa viêm nha chu (nhiệt miệng, viêm lợi)
Liều dùng: 5-10g lá hoặc rễ ngưu bàng nấu với 200ml nước còn 100ml: súc miệng mỗi ngày 2-3 lần.
Bài thuốc chữa bệnh phong
Hạt ngưu bàng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, sát trùng. Do đó, hạt ngưu bàng được sử dụng để chữa bệnh phong, một bệnh da liễu mãn tính gây ra các tổn thương da với đặc trưng là các vết loét, mụn nước, mụn mủ,…
Cách dùng: Hạt ngưu bàng, giã nhỏ hòa rượu: uống mỗi lần 10-20ml, ngày 2-3 lần.
Liều dùng: Hạt ngưu bàng, giã nhỏ hòa rượu: uống mỗi lần 10-20ml, ngày 2-3 lần.
Bài thuốc chữa ung thư phổi
Ung thư phổi là một loại ung thư phổ biến, gây ra bởi sự phát triển bất thường của các tế bào ở phổi. Ngưu bàng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, chống oxy hóa. Do đó, ngưu bàng được sử dụng để hỗ trợ điều trị ung thư phổi.
Cách dùng: Ngưu bàng tử (hạt) 20g, sơn đậu căn 15g, thiên môn đông, bán chi liên, mỗi vị 30g. Sắc uống mỗi ngày 1 thang.
Liều dùng: Ngưu bàng tử (hạt) 20g, sơn đậu căn 15g, thiên môn đông, bán chi liên, mỗi vị 30g: sắc uống mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc chữa ung thư vú
Ung thư vú là một loại ung thư phổ biến ở phụ nữ. Ngưu bàng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, chống oxy hóa. Do đó, ngưu bàng được sử dụng để hỗ trợ điều trị ung thư vú.
Cách dùng: 60g hạt ngưu bàng, sao vàng tán bột. Ngày uống 2- 3 lần. Mỗi lần 6-8g.
Liều dùng: 60g hạt ngưu bàng, sao vàng tán bột: ngày uống 2- 3 lần. Mỗi lần 6-8g.
Bài thuốc chữa ung thư trực tràng
Ung thư trực tràng là một loại ung thư bắt đầu ở trực tràng, đoạn cuối của ruột già. Ngưu bàng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, chống oxy hóa. Do đó, ngưu bàng được sử dụng để hỗ trợ điều trị ung thư trực tràng.
Cách dùng: 20g rễ ngưu bàng, 8g xích tiểu đậu,12g đương quy, 6g đại hoàng, 12g bồ công anh. Các vị tán bột, uống mỗi lần 6-10g. Ngày 2-3 lần.
Liều dùng: 20g rễ ngưu bàng, 8g xích tiểu đậu,12g đương quy, 6g đại hoàng, 12g bồ công anh. Các vị tán bột, uống mỗi lần 6-10g. Ngày 2-3 lần.
Xem thêm: Cây Senna (Phan Tả Diệp): Thảo Dược Nhuận Tràng Và Tẩy Giun
Công dụng của ngưu bàng trong y học hiện đại
Theo Tây y, ngưu bàng có nhiều tác dụng cho sức khỏe, bao gồm:
Kháng khuẩn
Toàn cây ngưu bàng có chứa thành phần kháng khuẩn, trong đó lá chứa nhiều thành phần kháng khuẩn nhất, khả năng kháng khuẩn tụ cầu vàng tốt nhất.
Hạ đường huyết, giải độc
Trà ngưu bàng có thể làm chậm năng lượng giải phóng từ thức ăn, do đó làm suy yếu sự tích tụ chất béo trong cơ thể và thúc đẩy sự phân hủy của axit béo.
Nó không chỉ làm giảm cholesterol mà còn tăng cường sức khỏe tim mạch, giúp nhuận tràng, bài tiết, đào thải nhanh và ngăn chặn sự tích tụ của các chất chuyển hóa có hại trong cơ thể nên rất hiệu quả để giải độc.
Hạ đường huyết, giảm cân
Chiết xuất Arctium từ hạt ngưu bàng có thể làm giảm đáng kể và lâu dài lượng đường trong máu ở chuột và tăng khả năng dung nạp carbohydrate.
Ngưu bàng rất giàu chất xơ, có thể thúc đẩy tuần hoàn máu, loại bỏ chất thải đường tiêu hóa, đại tiện dễ dàng, giảm cholesterol trong cơ thể, giảm tích tụ độc tố và chất thải trong cơ thể, để đạt được hiệu quả giảm cân.
Chống lão hóa và loại bỏ các gốc oxy tự do
Rễ cây ngưu tất có chứa peroxidase, có thể tăng cường sức sống của cơ chế miễn dịch tế bào, quét sạch các gốc oxy tự do trong cơ thể, ngăn chặn sự hình thành và tích tụ sắc tố lipofuscin trong cơ thể, chống lão hóa.
Chữa bệnh thận
Glycosid ngưu bàng và phenol ngưu bàng có hoạt tính chống viêm thận, có thể điều trị hiệu quả viêm thận tiến triển cấp tính và viêm cầu thận mãn tính, và được sử dụng làm thuốc điều trị bệnh thận.
Tác dụng chống ung thư
Arctium có thể ức chế hoạt động của men phosphofructosylase trong tế bào ung thư, arctigenin cũng có hoạt tính chống ung thư, arctigenin còn có tác dụng chống sa sút trí tuệ do tuổi già.
Các kết quả nghiên cứu khoa học hiện đại cho rằng ngưu bàng có chứa glycoside flavonoid có khả năng chống lại các khối u ác tính nhất định, chiết xuất thô của nó có tính độc chọn lọc, một lượng thấp hơn có thể ức chế sự tăng sinh của tế bào ung thư và làm cho tế bào khối u tiếp cận với tế bào bình thường.
Loại bỏ kim loại nặng từ nước tiểu
Khả năng hấp thụ của ngưu bàng đối với các ion kim loại theo thứ tự sau: Pb> Cd> Hg> Ca> Zn. Phát hiện này có ý nghĩa nhất định trong việc điều trị các bệnh liên quan tới thận.
Chữa máu bầm
Thành phần chính của ngưu bàng là lignans, có tác dụng ức chế sự gắn kết của yếu tố hoạt hóa tiểu cầu với tiểu cầu, có thể được sử dụng như một chất đối kháng yếu tố hoạt hóa tiểu cầu.
Xem thêm: Mâm Xôi – Món Quà Từ Thiên Nhiên Giàu Dinh Dưỡng Và Chất Chống Oxy Hóa
Cách sử dụng ngưu bàng
Ăn tươi
Ngưu bàng có thể ăn sống hoặc luộc chín. Khi ăn sống, ngưu bàng có vị ngọt, giòn, hơi hăng. Khi luộc chín, ngưu bàng có vị ngọt, bùi.
Cách ăn tươi ngưu bàng:
- Ngưu bàng rửa sạch, gọt vỏ, thái lát mỏng.
- Ăn kèm với nước chấm tùy thích.
Cách luộc chín ngưu bàng:
- Ngưu bàng rửa sạch, gọt vỏ, thái miếng vừa ăn.
- Cho ngưu bàng vào nồi nước, thêm chút muối, đun sôi.
- Đun khoảng 10 phút cho ngưu bàng chín mềm.
- Vớt ngưu bàng ra, để ráo nước.
Chế biến thành các món ăn
Ngưu bàng có thể được chế biến thành nhiều món ăn khác nhau, như canh, xào, luộc, salad,…
Một số món ăn từ ngưu bàng:
- Canh ngưu bàng: Ngưu bàng rửa sạch, thái lát mỏng. Cho ngưu bàng vào nồi, thêm nước, đun sôi. Nêm gia vị vừa ăn, đun thêm 10 phút là được.
- Ngưu bàng xào thịt bò: Ngưu bàng rửa sạch, thái lát mỏng. Thịt bò rửa sạch, thái lát mỏng. Cho thịt bò vào chảo xào chín tái. Cho ngưu bàng vào xào cùng, nêm gia vị vừa ăn, đảo đều là được.
- Salad ngưu bàng: Ngưu bàng rửa sạch, thái lát mỏng. Cà rốt rửa sạch, thái sợi. Hành tây rửa sạch, thái lát mỏng. Cho ngưu bàng, cà rốt, hành tây vào tô, thêm sốt mayonnaise, trộn đều là được.
Làm thuốc
Ngưu bàng có thể được sử dụng làm thuốc dưới dạng củ tươi, củ khô hoặc cao ngưu bàng.
Cách dùng ngưu bàng làm thuốc:
- Củ tươi: Ngưu bàng tươi rửa sạch, thái lát mỏng, phơi khô hoặc sắc lấy nước uống.
- Củ khô: Ngưu bàng khô sắc lấy nước uống hoặc ngâm rượu uống.
- Cao ngưu bàng: Cao ngưu bàng pha với nước ấm uống.
Liều lượng dùng ngưu bàng làm thuốc:
- Củ tươi: 30-60g/ngày.
- Củ khô: 10-15g/ngày.
- Cao ngưu bàng: 20-30ml/ngày.
Xem thêm: Điều nên làm khi bị bệnh trĩ
Lưu ý khi sử dụng ngưu bàng
Dưới đây là một số lưu ý cụ thể khi sử dụng ngưu bàng:
- Không dùng ngưu bàng cho người đang mang thai hoặc cho con bú. Ngưu bàng có thể gây ra co bóp tử cung, dẫn đến sảy thai hoặc sinh non.
- Ngưu bàng có thể gây ra một số tác dụng phụ, như đau bụng, tiêu chảy, phát ban,… Nếu gặp phải các tác dụng phụ này, hãy ngừng sử dụng ngưu bàng và tham khảo ý kiến bác sĩ.
- Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng ngưu bàng, đặc biệt là đối với những người đang mắc các bệnh lý khác. Ngưu bàng có thể tương tác với một số loại thuốc, gây ra các tác dụng phụ không mong muốn.
Ngoài ra, cần lưu ý một số điều sau khi sử dụng ngưu bàng:
- Không ăn quá nhiều ngưu bàng. Ngưu bàng có tính hàn, ăn quá nhiều có thể gây ra các vấn đề về tiêu hóa.
- Không ăn ngưu bàng sống. Ngưu bàng sống có thể chứa độc tố, gây hại cho sức khỏe.
- Không ăn ngưu bàng đã bị thối rữa. Ngưu bàng thối rữa có thể chứa vi khuẩn, gây ngộ độc thực phẩm.
Tóm lại, ngưu bàng là một loại thảo dược quý hiếm, đã được sử dụng trong y học cổ truyền để giúp cải thiện sức kháng, kiểm soát viêm nhiễm, và giảm đau. Tính chất đặc biệt của ngưu bàng có thể được khám phá thông qua Thuốc Nam Triệu Hòa.
Chúng tôi sẵn sàng tư vấn và giải đáp mọi thắc mắc của bạn về loại thảo dược này. Hãy liên hệ với chúng tôi để được hướng dẫn chi tiết về cách sử dụng ngưu bàng và những lợi ích mà nó có thể mang lại cho sức khỏe của bạn. Chăm sóc sức khỏe của bạn với Thuốc Nam Triệu Hòa.
