Chỉ cần đến gần cây sơn có thể gây dị ứng, lở ngứa, bỏng rát, nhưng ít người biết rằng đây là cây thuốc quý có nhiều tác dụng tuyệt vời, nó có thể trị được những chứng bệnh mà Tây y cũng phải “bó tay”.
Cây sơn, với tên khoa học là Rhus succedanea L., (Toxicodendron succedanea (L.) Mold.), là một loại cây có nguồn gốc từ khu vực Đông Á, bao gồm cả Việt Nam. Cây sơn đã được sử dụng trong đời sống hiện nay với nhiều công dụng quan trọng, đồng thời cũng được xem như một thảo được trong các bài thuốc đông y.
Công dụng chính của cây sơn là làm dịu nhiệt, giải độc, xoa bóp và làm thông suốt kênh chỉ quản và kiểm soát huyết. Với tính độc của cây, người ta thường sử dụng nó như một phương pháp điều trị các vấn đề về sức khỏe như đau bụng kinh, kinh bế, đau tim do tác động của giun sán, mụn, và côn trùng cắn.
Để tìm hiểu kỹ hơn về đặc điểm cũng như công dụng của cây sơn, Thuốc Nam Triệu Hòa mời bạn tham khảo thông qua bài viết dưới đây.
Giới thiệu về cây sơn
- Tên thường gọi: sơn, sơn lắc, sơn Phú Thọ.
- Tên khoa học: Rhus succedanea L., (Toxicodendron succedanea (L.) Mold.).
- Thuộc: họ Đào lộn hột – Anacardiaceae.
Đặc điểm tự nhiên của cây sơn
- Thân gỗ: Cây sơn là một loại cây nhỡ, có thân gỗ cao khoảng 10m. Chúng thường mọc trong rừng và phân bố rải rác trên các tỉnh miền núi của Việt Nam. Loại cây này cũng được tìm thấy chủ yếu ở các quốc gia châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản và Malaysia. Cây sơn có vỏ thân màu nâu và những đốm đỏ nhỏ.
- Lá cây sơn: Các lá của nó có dạng lá kép, tương tự như lá cây sấu. Mỗi cây có từ 7 đến 15 lá chét không lông, có hình dạng bầu dục thon, độ dài từ 6 đến 12cm và chiều rộng từ 2 đến 3,5cm. Lá có gốc không cân, mặt trên có màu xanh đậm hơn mặt dưới.
- Hoa cây sơn: Chuỗi hoa của cây sơn ngắn hơn lá. Hoa của cây gồm 5 cánh hoa, có chiều dài bằng 2-3 lần so với đài hoa. Nhiều nhị của hoa cũng có số lượng là 5, được chú ý bởi sự dài bằng cánh hoa.
- Quả cây sơn: Quả của cây là hạch cứng, có hình dẹp dẹp và màu vàng nhạt khi chín, với đường kính từ 6 đến 8mm. Cây thường ra hoa vào mùa 3-4 và quả chín từ tháng 5 đến tháng 10.
Bộ phận sử dụng của cây sơn
- Bộ phận sử dụng: Thường dùng nhất lá vỏ, còn rễ, quả và lá có dùng nhưng ít hơn.
- Thành phần trong cây sơn: Trong nhựa cây sơn có chứa acid palmitic, acid oleic, glycerid, rhoifolin, firetin, fustin; ngoài ra còn có laccol tương đồng với urushiol. Lá chứa tanin và một glocusid apigenin.
Sự phân bố và cách thu hái chế biến cây sơn
Ở Việt Nam, cây sơn thường mọc tự nhiên từ tỉnh Hoà Bình, Quảng Ninh đến Lâm Đồng, và cây cũng được trồng nhiều ở Phú Thọ cũng như trên các đồi ở Hà Giang, Tuyên Quang và Hoà Bình để lấy sơn.
Người ta thường thu hái cây sơn quanh năm. Phương pháp thường được sử dụng là đốt cây sơn khô (gọi là can tất) hoặc tẩm sơn ướt vào giấy để trích lấy sơn, sau đó đốt và xay nhỏ thành bột. Hiếm khi sử dụng sơn tươi vì có thể gây tổn thương đến hệ tiêu hóa.
Xem thêm: Cây Bách Giải Là Cây Gì? Trông Như Thế Nào? Có Làm Thuốc Được Không?
Công dụng của cây sơn
Cây sơn là một loại cây có nhiều tác dụng dược lý, được sử dụng trong y học cổ truyền từ lâu đời. Một số tác dụng của cây sơn bao gồm:
Trị mụn trứng cá
Cây sơn có tác dụng kháng khuẩn và chống viêm, có thể giúp trị mụn trứng cá hiệu quả. Cây sơn được sử dụng để điều trị mụn bằng cách ngâm rượu.
Làm đẹp da
Cây sơn có tác dụng làm se khít lỗ chân lông bằng cách thu nhỏ các mạch máu và giảm tiết dầu nhờn. Điều này giúp ngăn ngừa mụn trứng cá và các vấn đề về da khác.
Cây sơn có tác dụng làm sáng da bằng cách loại bỏ các tế bào da chết và kích thích sản sinh tế bào mới. Ngoài ra, cây sơn còn có tác dụng chống oxy hóa, giúp bảo vệ da khỏi tác hại của các gốc tự do.
Cây sơn có tác dụng giảm thâm nám bằng cách làm sáng da và loại bỏ các sắc tố melanin gây thâm nám.
Nhuộm tóc
Cây sơn có tác dụng nhuộm tóc đen và bóng mượt bằng cách tạo một lớp màng bảo vệ tóc khỏi các tác hại của môi trường. Ngoài ra, cây sơn còn có tác dụng dưỡng ẩm cho tóc, giúp tóc mềm mại và chắc khỏe hơn.
Chữa trị bệnh hen suyễn
Cây sơn có tác dụng làm giãn phế quản, giúp giảm các triệu chứng của bệnh hen suyễn. Ở Trung Quốc, cây sơn còn được sử dụng để điều trị hen khan (háo suyễn), cảm lạnh, viêm gan mạn tính, đau dạ dày và tổn thương do đòn ngã. Ngoài ra, còn được sử dụng bên ngoài để trị gãy xương và các vết thương chảy máu.
Chữa trị bệnh đau bụng
Cây sơn có tác dụng giảm đau bụng, giúp làm dịu các cơn đau. Ở Việt Nam, chúng ta thường sử dụng sơn khô (can tất) làm thuốc để điều trị phụ nữ kinh bế đau bụng và trị đau bụng do giun. Liều lượng sử dụng thường từ 1 – 4g, có thể sử dụng riêng lẻ hoặc phối hợp với các loại thuốc khác.
Chữa trị bệnh mẩn ngứa
Cây sơn có thể chữa trị bệnh mẩn ngứa là do nhựa cây sơn có tác dụng làm dịu da, giúp giảm ngứa và sưng tấy. Nhựa cây sơn chứa các thành phần có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm và làm se da. Khi thoa nhựa cây sơn lên vùng da bị mẩn ngứa, các thành phần này sẽ giúp giảm ngứa, sưng tấy và ngăn ngừa nhiễm trùng.
Dưới đây là một số cách sử dụng nhựa cây sơn để chữa trị bệnh mẩn ngứa:
- Lấy một lượng nhỏ nhựa cây sơn và thoa trực tiếp lên vùng da bị mẩn ngứa.
- Pha nhựa cây sơn với nước và dùng nước này để rửa vùng da bị mẩn ngứa.
- Ngâm vùng da bị mẩn ngứa trong nước có pha nhựa cây sơn trong khoảng 10-15 phút.
Bạn có thể sử dụng nhựa cây sơn để chữa trị bệnh mẩn ngứa 2-3 lần mỗi ngày cho đến khi các triệu chứng thuyên giảm.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng nhựa cây sơn có thể gây kích ứng da đối với một số người. Vì vậy, trước khi sử dụng nhựa cây sơn, bạn nên thử một lượng nhỏ trên da tay để kiểm tra xem có bị dị ứng không.
Nếu bạn bị mẩn ngứa kéo dài hoặc các triệu chứng không thuyên giảm sau khi sử dụng nhựa cây sơn, bạn nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn và điều trị.
Xem thêm: Một số bài thuốc từ lá trầu không và Chữa bong gân bằng cây lá náng
Các bài thuốc dùng cây sơn
Bất chấp tính độc của cây sơn, nó vẫn là một loại cây thuốc rất hữu ích, có thể được sử dụng bên ngoài hoặc trong thuốc đông y. Lá và nhựa của nó có thể gây dị ứng, gây ngứa da, da mặt đỏ, sưng và gây loét. Cây sơn khô có hương vị cay, ít mặn, tính ấm; nó có tác dụng làm tan máu ứ, giảm cơn đau dạ dày, làm thông kinh, và trị giun đũa.
Cây sơn có hương vị đắng, đậm, tính trung tính, không độc; nó có tác dụng làm dịu nhiệt, giải độc, xoa bóp và làm thông suốt kênh, chỉ quản và kiểm soát huyết. Dưới đây là một số bài thuốc sử dụng cây sơn được áp dụng:
- Bài thuốc hỗ trợ điều trị đau bụng kinh: Cây sơn khô được đốt thành tro, tán nhỏ, mỗi lần uống khoảng 8g với rượu.
- Bài thuốc hỗ trợ điều trị kinh bế, có dịch máu đau, đau tâm vị hoặc tắc u hòn: Cây sơn khô, nghệ đen, nghệ vàng, hương phụ (chế với giấm); các thành phần có liều lượng bằng nhau, tán nhỏ để tạo thành viên hoàn, mỗi lần dùng 50 viên uống với rượu.
- Bài thuốc hỗ trợ điều trị đau bụng kéo dài lên tim: Do sự quấy nhiễu của giun sán, miệng chảy dãi nước, cây sơn khô được đốt cháy và tán nhỏ để tạo thành viên hoàn nhỏ bằng hạt đậu xanh, mỗi lần dùng khoảng 10 viên, uống 3 lần mỗi ngày.
- Bài thuốc hỗ trợ điều trị mụn: 250g rễ cây sơn, cắt thành lát và phơi khô, ngâm trong 1 lít rượu trắng chất lượng 40 độ, cho vào một chai, đậy kín nắp, để nơi thoáng mát. Sau 20 ngày, bạn có thể sử dụng bài thuốc này bằng cách lấy rượu ngâm cây sơn và thoa lên da sau khi đã rửa mặt sạch. Việc sử dụng bài thuốc này đều đặn sẽ giúp bạn cải thiện tình trạng mụn một cách hiệu quả.
- Dùng khi bị con trùng cắn: Bạn cũng có thể sử dụng rượu ngâm cây sơn để thoa lên da nếu bị côn trùng cắn.
Xem thêm: Bách Thảo Sương Là cây gì? Có dùng làm thuốc được không? Có hiệu quả không?
Cách ngâm rượu cây sơn
Rượu cây sơn là một loại rượu được ngâm từ nhựa cây sơn. Rượu cây sơn có vị đắng, chát, tính bình, có ít độc có công dụng bình suyễn, tán ứ tiêu thũng, chỉ thống, chỉ huyết, giải độc. Rượu cây sơn được sử dụng để chữa trị các bệnh như:
- Mụn trứng cá: Rượu cây sơn có tác dụng làm se khít lỗ chân lông, làm sáng da và giảm thâm nám.
- Nhuộm tóc: Rượu cây sơn có tác dụng nhuộm tóc đen và bóng mượt.
- Làm đẹp da: Rượu cây sơn có tác dụng chống oxy hóa, giúp bảo vệ da khỏi tác hại của các gốc tự do.
- Trị ho: Rượu cây sơn có tác dụng trị ho.
- Trị đau bụng: Rượu cây sơn có tác dụng trị đau bụng.
Đối với những người thường dùng rượu thuốc, phương pháp ngâm rượu dược liệu rất phổ biến. Để thực hiện quy trình ngâm rượu đơn giản này, bạn làm như sau:
- Chuẩn bị 300g rễ cây sơn khô và 800ml rượu nếp.
- Tiếp theo, cho rượu vào bình thuỷ tinh và đổ rượu đầy để ngập hoàn toàn rễ cây sơn.
- Sau đó, đậy nắp kín và bảo quản ở nơi khô ráo và thoáng mát.
- Ngâm rượu trong khoảng một tháng là có thể sử dụng được.
Khi sử dụng rượu cây sơn, bạn nên uống 1-2 ly mỗi ngày trước khi ăn cơm. Rượu cây sơn có thể được sử dụng lâu dài mà không gây hại cho sức khỏe.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng rượu cây sơn có thể gây kích ứng da đối với một số người. Vì vậy, trước khi sử dụng rượu cây sơn, bạn nên thử một lượng nhỏ trên da tay để kiểm tra xem có bị dị ứng không.
Nếu bạn bị mẩn ngứa kéo dài hoặc các triệu chứng không thuyên giảm sau khi sử dụng rượu cây sơn, bạn nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn và điều trị.
Xem thêm: Cây Trắc Bách Diệp có đặc điểm và tác dụng gì với sức khỏe con người?
Lưu ý khi sử dụng cây sơn
Phản ứng dị ứng khi tiếp xúc với độc cây sơn
Không nên quên những điều quan trọng khi tiếp xúc với cây sơn. Cả lá cây và nhựa sơn đều có khả năng gây dị ứng, khiến da mặt trở nên đỏ bừng, gợn ngứa và sưng tấy, thậm chí có thể dẫn đến lở loét.
Nếu bạn tiếp xúc với nhựa cây sơn độc, thì phản ứng dị ứng thường sẽ xuất hiện từ 12 đến 48 giờ sau khi tiếp xúc, với những triệu chứng tiêu biểu như ngứa, da nổi mẩn đỏ, da bị bỏng rát và xuất hiện mụn nước chảy dịch.
Bên cạnh đó, nếu bạn hít phải khói của các cây sơn độc bị đốt, bạn có thể cảm thấy khó thở, hoặc trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến tử vong. Phản ứng này sẽ phụ thuộc vào lượng urushiol bạn tiếp xúc và cơ địa riêng của từng người.
Cách khắc phục dị ứng cây sơn
Để đề phòng việc bị sưng tấy, một cách phổ biến là đốt một mảnh giấy cây sơn, sau đó tán nhỏ và pha với nước uống.
Nếu da bị sưng và ngứa sau khi tiếp xúc với cây sơn, bạn có thể sử dụng lá rau dền, lá khế hoặc quả khế dã nhỏ và áp lên da, hoặc nấu lá cây ghẻ để xông hơi và rửa. Ngoài ra, vỏ núc nác cũng có thể được nấu thành cao, uống và bôi trên da để giảm các triệu chứng sưng ngứa.
Sau khi phát hiện tiếp xúc với độc cây sơn, quan trọng nhất là bạn nên loại bỏ nhựa từ da ngay lập tức bằng cách rửa sạch vùng da tiếp xúc với xà phòng. Viện an toàn và sức khỏe nghề nghiệp quốc gia (NIOSH) khuyên rằng việc rửa sạch da bằng cồn, chất tẩy rửa thực vật đặc biệt, xà phòng tẩy dầu mỡ hoặc chất tẩy rửa với nhiều nước là hiệu quả.
Đồng thời, để tránh bị dị ứng khi tiếp xúc gián tiếp, hãy giặt sạch quần áo và giày dép. Đồng thời, khi tiến hành việc giặt, hãy đeo găng tay để bảo vệ tay. Bạn cũng có thể sử dụng kem dưỡng da calamine hoặc kem hydrocortisone để giảm ngứa và bỏng rát theo hướng dẫn sử dụng của sản phẩm.
Cây sơn được công nhận là một thảo dược quan trọng và thường được áp dụng trong các bài thuốc. Các bài thuốc truyền thống sử dụng cây sơn có thể bao gồm việc sử dụng lá và nhựa của cây, sau khi được xử lý và nấu chế để tạo thành các loại hoàn, rượu ngâm, hoặc cao để uống hoặc bôi lên da.
Hi vọng thông qua những thông tin đến từ Thuốc Nam Triệu Hòa, bạn sẽ hiểu được tầm quan trọng của cây sơn trong y học truyền thống.
Tận dụng công dụng của cây sơn trong đời sống hiện nay, đồng thời kết hợp với kiến thức và kinh nghiệm y học, giúp ta tận dụng tối đa lợi ích của cây sơn trong điều trị và chăm sóc sức khỏe của chúng ta.
Xem thêm: Cây Bần có đặc điểm gì dễ nhận ra? Tác dụng trong làm thuốc của cây?
